قهوه خوری در میان عربهای خوزستان

مراسم قهوه خوری از دیرین مورد احترام مردم عرب و دارای آیین و رسم و رسومات خاص خود می باشد. قهوه اولین چیزی است که عربها پس از سلام و خوش آمدگویی با آن از میهمانان خود پذیرایی می کنند. قهوه جهت پذیرایی از همه افراد قوم و میهمانان فقیر و غنی نیز استفاده می شود.

آلات آماده سازی قهوه

وسایل آماده سازی قهوه متعدد هستند که به جمع آنها "المعامیل" می گویند.

  المحماس

محماس ظرفی استوانه ای شکل که داخل آن دارای گودی می باشد که جهت برشته نمودن و تغییر شکل دانه های قهوه "بن" از آن استفاده می شود.

  الهاون

هاون یا اسم دیگر آن "المجر" نوعی آلت استوانه ای شکل که گودی عمیقی دارد و معمولا از نوعی آلیاژ قوی ساخته شده است و دارای دسته ای به نام "قضیب" که جهت کوبیدن و پودر نمودن دانه های برشته شده قهوه از آن استفاده می شود.

 صداهای صادره از هاون در نزد مردمان عرب منظور خاص خود را می رساند.

 الگمگم و الدله

جهت آماده سازی قهوه  از دونوع ظرف خاص استفاده می کنند.به ظرف بزرگتری که جهت آماده سازی اولیه قهوه و جوشانده آن به حد کافی "الگمگم" می گویند.

و اما ظرف کوچکتری که جت راکد نمودن قهوه به مدت زمان معین و گرم نگه داشتن آن و جهت پذیرایی از میهمان را "دله" می گویند.

 فنجان

نوعی لیوان که فاقد هرگونه دستگیره و دارای شکل هندسی خاص خود را دارد و جهت تعارف نمودن قهوه به میهمان مورد استفاده قرار میگیرد.

و اما آیین قهوه خوری در میان مردمان عرب

از آداب قهوه خوری در میان مردمان عرب ، که ساقی باید فنجان را با دست راست خود به میهمان تعارف کند و میهمان نیز باید آنرا با دست راست خود بگیرد و بدون اینکه فنجان را بر روی زمین بگذارد قهوه را میل میکند.

از دیگر آیینها این است که ساقی در برابر میهمان در هنگام تعارف قهوه خود را به نشانه ی حترام به میهمان،خم می کند.و اما صدایی که ساقی از برخورد دله با فنجان صادر می کند که میهمان با شنیدن آن صدا متوجه می شود که قهوه برای آن ریخته شد و  ساقی بدون هیچ کلامی قهوه را به او تعارف می کند چنانچه دوباره قصد میل قهوه را دارد فنجان را بدون هیچ حرکتی تقدیم به ساقی می کند در غیر این صورت فنجان خالی را به سمت راست و چپ تکان می دهد و تقدیم ساقی می نماید.

این صدا و حرکت جهت ایجاد نظم خاص بین ساقی و میهمان می باشد.

برای پذیرایی قهوه توسط ساقی به میهمان اسامی خاصی وجود دارند  که شامل : الهیف – الضیف – الکیف و السف می باشند.

 فنجان اول

الهیف که توسط ساقی قهوه و در حضور و دید میهمان صرف می کند و آنهم جهت مطمئن نمودن میهمان از سالم بودن قهوه صرف می شود.

فنجان دوم

الضیف فنجان دوم است که به میهمان تقدیم می شود و میهمان هم موظف به صرف نمودن آن می باشد مگر در مواقعی که میهمان از شیخ  یا ساقی خواسته ای داشته باشد که در این صورت فنجان را از دست ساقی گرفته و سپس آنرا بر روی زمین می گذارد در غیر اینصورت باید صرف شود.

فنجان سوم

الکیف که در صورت تکان ندادن فنجان توسط میهمان و آن هم به خاطر طعم خاص و طریقه آماده سازی قهوه و یا بعد مسافتی که میهمان طی نموده صرف می شود.

فنجان چهارم

که السیف می باشد و آنهم در صورت تکان ندادن فنجان به میهمان تقدیم می شود که معمولا توسط افراد خاص و کمی صرف می شود و آن هم به دلیل اینکه میهمان پس از صرف نمودن فنجان چهارم به شیخ یا ساقی اعلام می نماید که در تمامی شادی ها و غم ها و همچنین در مواقع دفاع جسمی و عرفانی از شیخ و یا ساقی  شریک می باشد.که پس از صرف نمودن آن پیمان برادری بین میهمان و شیخ یا ساقی بسته می شود.

 از دیگر آیینها و رسوم قهوه خوری در میان اعراب می توان به موارد ذیل اشاره نمود 

- گرفتن دله در دست راست و فنجان در دست چپ

- ایستاده و در حالم خم فنجان تعارف شود

- رعایت حق اولویت در بین حاظرین

- شروع از سمت راست اولین نفری که قهوه صرف نمود

- میمهان حق حمل دله را ندارد

- در صورت بودن پسران پدر نباید قهوه تعارف کند

- برادر بزرگتر باید قهوه را تعارف کند

                                                          نویسنده: علی حیدری

                  به نقل از تارنوشت مجتبی گهستونی